Lnianka siewna (Camelina sativa), nazywana jest także rydzem, co związane jest z rdzawą barwą nasion, przywodzącą na myśl kolor znanego grzyba – rydza, rosnącego na obszarze Polski. Lnianka siewna jest rośliną oleistą wykazującą pokrewieństwo do rzepaku. Istnieją dwie odmiany tej rośliny: lnianka ozima i jara, która cechuje się intensywniejszym smakiem.

Z nasion Camelina sativa, które zawierają 30 – 40% tłuszczu, otrzymuje się olej rydzowy o bardzo wysokiej wartości odżywczej. Charakteryzuje się on wysokim potencjałem antyoksydacyjnym. Oznacza to, że pomaga neutralizować wolne rodniki tlenowe, których nadmiar w organizmie przyspiesza proces starzenia, a także zwiększa ryzyko chorób (m.in. nowotworów, cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych).

Olej ten jest doskonałym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania tkanek i narządów. Ponadto wysoka zawartość związków fenolowych, tokoferoli oraz korzystny stosunek kwasów omega-3 do omega-6 sprawia, że wykazuje właściwości kardioprotekcyjne (czyli ochronne w stosunku do układu sercowo-naczyniowego).

Spis treści:

  1. Wartości odżywcze oleju rydzowego
  2. Właściwości lecznice oleju rydzowego
  3. Kosmetyczne właściwości oleju rydzowego
  4. Stosowanie oleju rydzowego

Wartości odżywcze oleju rydzowego

Olej z lnianki cechuje się dużą zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych (90%). Jest bardzo dobrym źródłem kwasu alfa-linolenowego (który stanowi 30-40% ogólnej puli kwasów tłuszczowych), a także linolowego (15-20%), oleinowego (15-20%), eikozenowego (15-20%) oraz erukowego (około 3%).

Ważne jest także to, że wyróżnia się wyjątkowo korzystnym stosunkiem kwasów omega-6 do omega-3. Zgodnie z zaleceniami nie powinien wynosić on więcej niż 5:1. Z kolei w oleju rydzowym kształtuje się na poziomie 1:0,4 (odpowiednio dla n-3 : n-6).

Ponadto olej z lnianki, tak jak inne oleje roślinne, cechuje się zawartością steroli m.in. β-sitosterolu i kampesterolu. Ogólna ilość steroli wynosi około 510 mg na 100 g oleju rydzowego. Sterole roślinne, nazywane fitosterolami, przyczyniają się do obniżenia stężenia cholesterolu całkowitego oraz oddziałują korzystnie na tzw. profil lipidowy, czyli redukują ilości frakcji LDL określanej jako “zły cholesterol”.

Na uwagę zasługuje również fakt, że olej z Camelina sativa jest dobrym źródłem tokoferoli (głównie γ-tokoferolu). Ich stężenie mieście się w przedziale 550 – 1100 mg/kg oleju. Tokoferole pełnią funkcję przeciwutleniaczy chroniących wielonienasycone kwasy tłuszczowe i fosfolipidy błon komórkowych przed degradacją.

uprawa lnianki o wysokich właściwościach zdrowotnych

Właściwości lecznicze oleju rydzowego

Olej rydzowy jako składnik diety propłodnościowej

Badania [10] na niepłodnych myszach pokazują, że kwasy omega-3 zawarte m.in. w oleju rydzowym mają wpływ na funkcjonowanie błon komórkowych w komórkach jajników i jąder. Ma to związek z płodnością samców i samic. Zaobserwowano, że niedobór kwasów PUFA spowodował zatrzymanie folikulogenezy (dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego), atrezję oocytów (zanikanie pęcherzyków jajnikowych) i bezpłodność u samic myszy. Z kolei u samców bariera krew-jądro została przerwana, a spermatogeneza (proces wytwarzania plemników) zatrzymana, co prowadziło do niepłodności.

Podaż kwasów omega-3 spowodowała regenerację fazy pęcherzykowej, owulacji i fazy lutealnej, czyli wyregulowanie cyklu jajnikowego u samic i przywrócenie prawidłowego funkcjonowania komórek Sertoliego (komórki istotne dla przebiegu spermatogenezy) u samców, co przełożyło się na zapoczątkowanie produkcji plemników.

Olej rydzowy zapobiega rozwojowi reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS)

Olej rydzowy, dzięki zawartości kwasu alfa-linolenowego (ALA) metabolizowanego w organizmie do długołańcuchowych kwasów EPA i DHA, wykazuje właściwości immunomodulujące i przeciwzapalne. Korzystne oddziaływanie kwasów omega-3 na parametry kliniczne RZS odnotowano w 71 badaniach [15]. Naukowcy zaobserwowali, że kwasy te spowalniają rozwój zmian chorobowych w stadium przedklinicznym RZS, a także łagodzą dolegliwości bólowe w przypadku pełnoobjawowej choroby.

Olej rydzowy reguluje działanie układu odpornościowego

W innym badaniu [14] naukowcy oceniali immunomodulujący wpływ wielonienasyconych kwasów omega-3 na komórki wchodzące w skład układu odpornościowego m.in.: makrofagi, neutrofile, limfocyty T i B. Zaobserwowali, że wspomniane kwasy tłuszczowe hamują niepożądaną aktywację komórek systemu immunologicznego. Tym samym zmniejszają ryzyko chorób autoimmunologicznych (w przebiegu, których układ odpornościowy uznaje tkanki własnego organizmu za wroga – jedną z takich chorób jest RZS) oraz procesów zapalnych dotykających poszczególnych organów.

Olej rydzowy łagodzi przewlekły stres oraz objawy depresyjne

Modele mysie z zespołem jelita drażliwego (IBS) eksponowane dodatkowo na stres poddano testom [7] polegającym na podawaniu ekstraktów z nasion Camelina sativa. Zaobserwowano redukcję intensywności i częstotliwości lęku, jak również symptomów depresyjnych.

Powyższe ekstrakty powodowały znaczący spadek stresu oksydacyjnego zachodzącego w neuronach ośrodkowego układu nerwowego oraz w jelitach. Wspomniany stres oksydacyjny wywoływany jest przez wolne rodniki tlenowe, które przyspieszają starzenie się organizmu i degenerację neuronów ośrodkowego układu nerwowego.

Olej rydzowy hamuje zmiany osteoporotyczne w kościach wywołane spadkiem estrogenów

W 2021 roku Puzio et al. [8] przeprowadzili badanie polegające na podawaniu oleju rydzowego szczurom, którym uprzednio wycięto jajniki. Suplementacja w ilości 5 g/kg masy ciała i 9 g/kg masy ciała oleju rydzowego zahamowała spadek masy kostnej oraz parametrów wytrzymałościowych kości udowych spowodowanych niedoborem estrogenów (żeńskich hormonów płciowych).

Co więcej w organizmach badanych szczurów wykryto wysoki poziom osteokalcyny, czyli białka niekolagenowego produkowanego przez osteoblasty (komórki kościotwórcze). Pozwala to wnioskować o zwiększonej aktywności kościotwórczej na skutek przyjmowania oleju z lnianki.

Olej rydzowy reguluje poziom cholesterolu i zapobiega chorobom układu krążenia

Olej rydzowy zawiera kwas alfa linolenowy (ALA) z rodziny omega-3, który ulega częściowemu przekształceniu w organizmie człowieka do kwasów tłuszczowych o dłuższym łańcuchu, czyli EPA i DHA. Mechanizm działania powyższych kwasów [9] na układ sercowo-naczyniowy, to:

  • obniżenie skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi.
  • Zmniejszenie stężenia triglicerydów w surowicy, co wynika m.in. ze zwiększonej wątrobowej syntezy fosfolipidów zamiast triglicerydów oraz hamowaniu aktywności enzymów zaangażowanych w syntezę triglicerydów w wątrobie.
  • Zapobieganie zlepianiu się płytek krwi, czyli ich agregacji, co ogranicza prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepów i zatorów w ośrodkowym układzie nerwowym, naczyniach wieńcowych oraz kończynach dolnych.
  • Zmniejszenie stanu zapalnego w obrębie ścian tętnic wieńcowych poprzez blokowanie produkcji prozapalnych eikozanoidów – związków pochodzących z kwasu arachidonowego (AA) należącego do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-6. Ponadto działanie przeciwzapalne oleju z lnianki wynika z tego, że kwasy omega-3 (a konkretnie EPA i DHA) są metabolizowane do rezolwin i protektyn wykazujących bardzo silną aktywność przeciwzapalną.
  • Działanie antyarytmicznie (regulacja rytmu serca) prowadzące do zmniejszenia liczby nagłych incydentów sercowo-naczyniowych wynikających z nieprawidłowości w pracy serca.
  • Obniżenie stężenia frakcji LDL cholesterolu, która przyczynia się do powstawania blaszek miażdżycowych na skutek odkładania się cholesterolu w ścianach naczyń krwionośnych. Blaszki miażdżycowe zwężają światło naczyń, a z czasem mogą zablokować tętnice, co w zależności od lokalizacji naczynia krwionośnego, przejawia się jako niedokrwienie w obrębie kończyn dolnych (ból podczas chodzenia), udar lub zawał mięśnia sercowego.

Potwierdzenie wpływu kwasów omega-3 na poprawę profilu lipidowego, czyli podniesienie stężenia „dobrego” cholesterolu HDL przy jednoczesnej redukcji stężenia „złego” cholesterolu LDL, odnaleźć można w kolejnych badaniach.

Przeprowadzono test [2] na grupie 68 pacjentów z hipercholesterolemią i wykazano, że stężenie miażdżycorodnego cholesterolu LDL w surowicy spadło o 12,2% w grupie spożywającej olej rydzowy przez 6 tygodni.

Olej rydzowy ma działanie prewencyjne w zapobieganiu rakowi piersi

Kwasy omega-3 zostały przebadane [6] pod względem skuteczności w prewencji pierwotnej i wtórnej raka piersi u kobiet o podwyższonym ryzyku. Oceniono także wpływ kwasów EPA i DHA, otrzymanych w wyniku przekształceń kwasu alfa linolenowego (ALA), na zmniejszanie śmiertelności u kobiet z rakiem piersi we wczesnym stadium.

Wyciągnięto następujące wnioski: wyższe spożycie kwasów n-3 było skorelowane z 25% redukcją nawrotów raka piersi i spadkiem ogólnej śmiertelności w badanej grupie (liczącej ponad 3000 kobiet) borykających się z nowotworem piersi we wczesnej fazie. Uczestniczki testu objęto obserwacją przez średnio 7 lat.

Mechanizm działania EPA i DHA pochodzących z kwasu α-linolenowego (ALA) zawartego w oleju rydzowym polega na redukowaniu stresu oksydacyjnego przyczyniającego się do rozpoczęcia procesów nowotworzenia, a także na hamowaniu produkcji związków prozapalnych.

Olej rydzowy pomaga zapobiegać rozwojowi cukrzycy typu 2

Kwasy omega-3 zawarte w oleju rydzowym zajmują szczególne miejsce w profilaktyce cukrzycy typu 2 związanej z insulinoopornością, czyli obniżoną wrażliwością tkanek docelowych na wpływ insuliny – hormonu wydzielanego przez trzustkę.

Zadaniem insuliny jest utrzymywanie właściwego stężenia glukozy we krwi. Insulinooporność predysponuje do rozwoju cukrzycy typu 2, jak również zalicza się ją do składowych tzw. zespołu metabolicznego. Oprócz insulinooporności w jego skład wchodzi otyłość brzuszna, podwyższone stężenie triglicerydów na czczo (lub leczenie hipertriglicerydemii), zbyt niskie stężenie cholesterolu HDL na czczo, skurczowe ciśnienie tętnicze krwi ≧130 mm Hg (lub rozkurczowe ciśnienie tętnicze krwi ≧85 mm Hg), a także podwyższony poziom glukozy w surowicy krwi na czczo (tj. ≧5,6 mmol/L).

Badania [13] na zwierzętach pokazały, iż przyjmowanie kwasów omega-3 poprawiło wrażliwość mięśni i wątroby na insulinę i zmniejszało stłuszczenie wątroby. Wzbogacenie diety o większe ilości kwasu alfa-linolenowego (ALA) powodowało zmniejszenie poziomu glukozy w surowicy krwi na czczo i zwiększało wrażliwość komórek na działanie insuliny.

Olej lniany dla dzieci, niemowląt i kobiet w ciąży. Zobacz tutaj.

Kosmetyczne właściwości oleju rydzowego

Olej rydzowy ma w swoim składzie bogaty zestaw karotenoidów o potencjale przeciwutleniającym. Mowa tu o β-karotenie, zeaksantynie i luteinie [11]. β-karoten to prekursor witaminy A wykorzystywany w kosmetologii, jako substancja o działaniu przeciwzmarszczkowym, nawilżającym, odżywczym, przeciwtrądzikowym oraz ochronnym (chroni skórę przed szkodliwym promieniowaniem słonecznym) [12].

β-karoten, luteina, zeaksantyna pomagają uniknąć posłonecznych uszkodzeń skóry oraz zabezpieczają ją przed wpływem stresu oksydacyjnego wywołanego przez wolne rodniki tlenowe. Stres oksydacyjny przyczynia się do zapoczątkowania procesów kancerogenezy, czyli rozwoju raka skóry oraz przyspiesza powstawanie zmarszczek [12].

Nie sposób pominąć również wpływu [12] niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) zawartych w oleju rydzowym na funkcjonowanie skóry. Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne.

Ponadto kwasy tłuszczowe zawarte w oleju z Camelina sativa chronią skórę przed transepidermalną utratą wody TEWL (ang. transepidermal water loss), co zapobiega wzmożonemu łuszczeniu się naskórka obserwowanemu u osób z atopowym zapaleniem skóry czy łuszczycą.

Kwasy tluszczowe znajdujące się w składzie oleju rydzowego mają korzystny wpływ nie tylko na stan skóry suchej, ale i przetłuszczającej się oraz trądzikowej. Wszystko dzięki temu, że regulują pracę gruczołów łojowych i poprawiają procesy metaboliczne skóry [12].

Olej z Camelina sativa znajduje zastosowanie nie tylko w pielęgnacji skóry, ale i włosów. Warto wykorzystać jego właściwości podczas domowego zabiegu „olejowania” włosów. Nada im miękkości, sprężystości i blasku.

Stosowanie oleju rydzowego

śledzie w zalewie z oleju rydzowego

Aby jak najpełniej skorzystać z bogactwa związków bioaktywnych znajdujących się w oleju rydzowym, warto spożywać go codziennie w ilości 15-20 ml (2 łyżeczki), na czczo lub jako dodatek do sałatek, surówek, sosów podawanych na zimno, past warzywnych. Idealnie współgra z daniami, do których dodaje się cebulę i czosnek. Olej ten posiada specyficzny posmak korzenno-orzechowy.

Celem delektowania się charakterystycznym smakiem i korzystania z właściwości prozdrowotnych oleju rydzowego z naszego gospodarstwa należy przestrzegać następujących wskazówek.

Olej z lnianki powinien być:

  • spożywany wyłącznie na zimno, nie należy go podgrzewać.
  • Przechowywany w miejscu pozbawionym dostępu do światła w temperaturze poniżej 7 stopni ℃ przez okres 3 miesięcy (maksymalnie 5 miesięcy) od wytłoczenia [4]. Zbyt wysoka temperatura otoczenia jest niekorzystna dla oleju z lnianki, ponieważ powoduje spadek stężenia tokoferoli i związków fenolowych po upływie 15 dni [3].

Bibliografia:

[1] Małgorzata Dobrzyńska, Izabela Bolesławska; Tłuszcze roślinne a profil lipidów w grupie kobiet z rozpoznaną dyslipidemią – badania wstępne; Probl Hig Epidemiol 2018, 99(2): 162-165

[2] Karvonen HM, Aro A.; Effect of alpha-linolenic acid-rich Camelina sativa oil on serum fatty acid composition and serum lipids in hypercholesterolemic subjects. Metabolism. 2002 Oct;51(10):1253-60

[3] Butinar B., Nikolic V.: Changes occurring in phenolic content, tocopherol composition and oxidative stability of Camelina sativa oil during storage. Food Chem., 2007; 104(3): 903-909.

[4] Andrzej Masłowski i in. ; WPŁYW TEMPERATURY I CZASU PRZECHOWYWANIA NA WYBRANE CECHY JAKOŚCIOWE OLEJU RZEPAKOWEGO, LNIANEGO I LNIANKOWEGO; Inzynieria Rolnicza 2013: Z. 1(141) T.1 S. 115-124

[5] Graham C. Burdge, Philip C. Calder; Dietary a-linolenic acid and health-related outcomes: a metabolic perspective; Nutrition Research Reviews (2006), 19, 26–52

[6] Fabian CJ, Kimler BF; Omega-3 fatty acids for breast cancer prevention and survivorship. Breast Cancer Res. 2015;17(1):62. Published 2015 May 4.

[7] Cojocariu RO, Balmus IM; Camelina sativa Methanolic and Ethanolic Extract Potential in Alleviating Oxidative Stress, Memory Deficits, and Affective Impairments in Stress Exposure-Based Irritable Bowel Syndrome Mouse Models. Oxid Med Cell Longev. 2020;2020:9510305.

[8] Puzio I, Graboś D; Camelina Oil Supplementation Improves Bone Parameters in Ovariectomized Rats. Animals (Basel). 2021;11(5):1343.

[9] Davinelli S, Corbi G.; Cardioprotection by Cocoa Polyphenols and ω-3 Fatty Acids: A Disease-Prevention Perspective on Aging-Associated Cardiovascular Risk. J Med Food. 2018;21(10)

[10] Stoffel W, Schmidt-Soltau I.; Dietary ω3-and ω6-Polyunsaturated fatty acids reconstitute fertility of Juvenile and adult Fads2-Deficient mice. Mol Metab. 2020;36

[11] Kurasiak-Popowska D. i in.; Olej rydzowy jako naturalne źródło karotenoidów dla przemysłu kosmetycznego, Przemysł Chemiczny 2017, T. 96, nr 10, 2077—2080

[12] Monika Michalak, Katarzyna Paradowska; Możliwości wykorzystania w kosmetologii wybranych olejów roślinnych jako źródła karotenoidów, Post Fitoter 2018; 19(1): 10-17

[13] Danuta Rosołowska-Huszcz, Działanie kwasów tłuszczowych za pośrednictwem receptorów błonowych a znaczenie tłuszczu w profilaktyce dietetycznej cukrzycy typu 2, Diabetologia Praktyczna 2011, tom 12, 2: 42–51

[14] Gutiérrez S, Svahn SL; Effects of Omega-3 Fatty Acids on Immune Cells. Int J Mol Sci. 2019;20(20):5028

[15] Tański Wojciech et al.; The Relationship between Fatty Acids and the Development, Course and Treatment of Rheumatoid Arthritis, Nutrients vol. 14,5 1030. 28 Feb. 2022