Czarnuszka siewna to roślina, która pojawia się nie tylko w opracowaniach na temat zdrowego odżywiania. Jej smak i cenne właściwości są znane od tysięcy lat. Mówił o nich sam Hipokrates nazywany „ojcem medycyny”. Wzmianki o „leczniczym czarnym kminku” znaleźć można również w Biblii. Skoro wiedza na temat czarnuszki przetrwała aż do dziś, oznacza to jedno – jest to roślina warta uwagi! Sprawdź, jakie cenne składniki znajdziesz w jej nasionach i oleju z nich pozyskiwanym.

Spis treści:

  1. Wartości odżywcze czarnuszki
  2. Na co pomagają nasiona i olej z czarnuszki?
  3. Nasiona i olej z czarnuszki na cukrzycę
  4. Czarnuszka reguluje cholesterol i trójglicerydy
  5. Olej z czarnuszki obniża ciśnienie krwi
  6. Czarnuszka łagodzi objawy astmy i alergii
  7. Olej z czarnuszki na stawy w RZS
  8. Nasiona i olej z czarnuszki na pasożyty
  9. Czarnuszka zwalcza wirusy
  10. Czarnuszka działa przeciwbakteryjnie
  11. Czarnuszka ma działanie przeciwgrzybiczne
  12. Właściwości antynowotworowe czarnuszki
  13. Olej z czarnuszki na płodność
  14. Czarnuszka wzmacnia odporność
  15. Inne właściwości czarnuszki
  16. Olej z czarnuszki w kosmetyce
  17. Zastosowanie nasion i oleju z czarnuszki

Wartości odżywcze czarnuszki

Czarnuszka siewna (łac. Nigella sativa) to roślina należąca do rodziny jaskrowatych. Pochodzi z Turcji i Iraku, ale obecnie jej uprawy można spotkać w różnych krajach – w tym w Polsce. Być może już słyszałeś coś na jej temat, ponieważ cieszy się coraz większą popularnością. A to dlatego, że ma bardzo wartościowe nasiona, które mogą być dodawane do różnych potraw lub służyć do wytwarzania oleju (który jest równie zdrowy).

Nasiona z czarnuszki są produktem pełnowartościowym. To z nich przy udziale światła i wody powstaje nowa roślina. Są one bogatym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, aminokwasów egzogennych, soli mineralnych (m.in. żelazo, wapń, potas, cynk), bioflawonoidów, alkaloidów garbników, saponin, przeciwutleniaczy oraz substancji fenolowych (ich stężenie w nasionach jest kilka razy większe niż w oleju). Natomiast olej wytłoczony z nasion czarnuszki jest skoncentrowaną dawką nienasyconych kwasów tłuszczowych, olejków eterycznych (w szczególności tymochinonu) oraz substancji rozpuszczalnych w tłuszczach o silnym działaniu prozdrowotnym.

Najważniejsze składniki znajdujące się w nasionach i oleju z czarnuszki:

  • nienasycone kwasy tłuszczowe omega-6 i omega-9
  • kwas eikozadienowy – to właśnie on wykazuje właściwości przeciwzapalne
  • olejki eteryczne – (tymochinon) od ich stężenia zależy lecznicze działanie produktu, jak również intensywność zapachu
  • biotyna – związek organiczny z grupy witamin B, od którego zależy kondycja skóry, włosów i paznokci
  • beta-karoten – prowitamina witaminy A, która wykazuje działanie antyoksydacyjne i chroni skórę przed promieniami UV
  • saponiny – związki chemiczne przyspieszające trawienie tłuszczów i działające przeciwzapalnie
  • przeciwutleniacze – działają prewencyjnie, wspierają naturalne mechanizmy obronne komórek i zapobiegają nowotworom czy chorobie niedokrwiennej serca
  • alkaloidy – związki pochodzące od aminokwasów, które wspomagają procesy trawienia, pracę serca oraz stymulują układ nerwowy
  • garbniki – zwalczają bakterie i grzyby, jak również hamują rozwój wolnych rodników i nowotworów
  • sterole – obniżają poziom cholesterolu, mobilizują układ odpornościowy, poprawiają stan skóry
  • witamina E – witamina młodości, która jest silnym przeciwutleniaczem.
  • flawonoidy- związki fenolowe pełniące funkcję barwników. Mają działanie przeciwutleniające i przeciwgrzybiczne
  • substancje fenolowe- obszerna grupa substancji o silnym działaniu antyoksydacyjnym

Na co pomagają nasiona i olej z czarnuszki?

Właściwości lecznicze czarnuszki były znane już w starożytności. Jednak w dawnych czasach bazowano wyłącznie na obserwacjach i doniesieniach innych ludzi. Obecnie działanie prozdrowotne tej rośliny znajduje odzwierciedlenie w wynikach badań naukowych.

Nasiona i olej z czarnuszki na cukrzycę

Cukrzyca to choroba, z którą zmaga się wielu Polaków. Część osób nawet nie wie o jej istnieniu, ponieważ pierwsze objawy bywają mało charakterystyczne. Jednak z czasem stają się coraz bardziej zauważalne, a nieleczona choroba prowadzi do groźnych powikłań. Dlatego ważne, aby w porę podjąć leczenie. Jednym z jego elementów jest modyfikacja diety. Jak pokazują badania, warto zadbać o to, aby pojawiły się w niej nie tylko świeże warzywa i pełnoziarniste produkty zbożowe, ale i czarnuszka.

W 2010 roku badano wpływ nasion czarnuszki na pacjentów z cukrzycą typu 2. Pacjenci oprócz standardowego leczenia przyjmowali doustnie nasiona czarnuszki w dawce 1,2 lub 3 g na dzień przez 3 miesiące. Wpływ nasion czarnuszki oceniono na podstawie pomiaru stężenia glukozy we krwi na czczo, stężenie glukozy we krwi 2 godziny po posiłku i hemoglobiny glikowanej. Uzyskano następujące wyniki:

  • nasiona czarnuszki w dawce 2 g na dzień spowodowały znaczne zmniejszenie parametrów glikemii bez znaczącej zmiany masy ciała;
  • stężenie glukozy we krwi na czczo było mniejsze (średnio o 45, 62 i 56 mg /dl odpowiednio po 4, 8 i 12 tygodniach);
  • poziom hemoglobiny glikowanej obniżyło się o 1,5% pod koniec 12 tygodni leczenia;
  • zwiększeniu uległ poziom naturalnie wydzielanej insuliny;

Zastosowanie nasion w dawce 1 g na dzień również wykazało tendencję do poprawy wszystkich mierzonych parametrów, natomiast przy dawce 3 g na dzień nie zaobserwowano różnicy między dawką 2 g. Żadna z dawek zastosowana w badaniu nie wpłynęła negatywnie na funkcje nerek ani wątroby przez cały okres badania [1].

Pozytywny wpływ oleju z czarnuszki na stężenie glukozy na czczo wykazano również w badaniu przeprowadzonym na grupie pacjentów z insulinoopornością. Osoby badane podzielono na 2 grupy – pierwsza przyjmowała standardowe leki, a druga otrzymywała dodatkowo 5 ml oleju z czarnuszki (w 2 dawkach przez 6 tygodni). W grupie suplementującej olej z czarnuszki wykazano znaczącą poprawę, jeśli chodzi o stężenie glukozy na czczo. [2]

Zobacz również: olej gorczycowy tłoczony na zimno.

Czarnuszka reguluje cholesterol i trójglicerydy

Obok cukrzycy, jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych są schorzenia układu sercowo-naczyniowego. Istotnym czynnikiem ich rozwoju są zaburzenia gospodarki lipidowej. Dlatego tak wiele uwagi poświęca się ich profilaktyce oraz leczeniu. Badania pokazują, że istotną rolę może odgrywać tu czarnuszka.

Powyżej przytoczono wyniki badania, w którym wzięły udział młode kobiety, a jego celem było porównanie działania rozdrobnionych nasion i oleju z czarnuszki na niektóre parametry morfologiczne krwi. Wyniki pokazały, że są to produkty, które mają pozytywny wpływ nie tylko na stężenie glukozy. Badacze zaobserwowali, że zarówno olej, jak i nasiona powodują istotne obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i triglicerydów [3].

Podobnych wyników dostarczyło badanie, w którym wzięły udział osoby z insulinoopornością. Po sześciu tygodniach w grupie badanej, która otrzymywała oprócz leków 5 ml oleju z czarnuszki na dobę (w dwóch dawkach), zaobserwowano obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu frakcji LDL. [2]

Olej z czarnuszki obniża ciśnienie krwi

Czarnuszka zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych nie tylko ze względu na pozytywny wpływ na profil lipidowy. Badania pokazują, że działa korzystnie również, jeśli chodzi o ciśnienie krwi. W związku z tym odgrywa ważną rolę w profilaktyce i leczeniu nadciśnienia tętniczego.

W 2013 r. zbadano wpływ oleju z czarnuszki na ciśnienie skurczowe i rozkurczowe krwi. W badaniu wzięło udział 70 zdrowych osób w wieku od 34 do 63 lat z ciśnieniem skurczowym od 110 do 140 mmHg i ciśnieniem rozkurczowym w zakresie od 60 do 90 mmHg. Uczestników podzielono na grupę kontrolną oraz grupę, która otrzymywała 5 ml oleju z czarnuszki dziennie przez 8 tygodni. Wyniki wykazały, że w grupie leczonej olejem z czarnuszki wartości ciśnień krwi znacząco spadły w przeciwieństwie do grupy kontrolnej. Średni spadek ciśnienia skurczowego wyniósł 8%, a rozkurczowego 12% [4].

Czarnuszka łagodzi objawy astmy i alergii

Wyniki badań pokazują, że olej z czarnuszki pomaga złagodzić objawy astmy – jednej z najczęstszych chorób układu oddechowego, a także alergii. Badania przeprowadzone na grupie pacjentów chorujących na astmę dowiodły że spożywanie czarnuszki zmniejsza nasilenie jej objawów częstotliwość napadów i świszczącego oddechu, a także normalizuje wartości PFT. W innym badaniu u osób z alergicznym nieżytem nosa po suplementacji oleju z czarnuszki zaobserwowano złagodzenie takich objawów jak : swędzenie nosa, katar, przekrwienie błony śluzowej nosa czy ataki kichania. Szczególną poprawę zauważono u dzieci. [5],[6]

Olej z czarnuszki na stawy w RZS

Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba, która może w znacznym stopniu wpłynąć na jakość życia. Przewlekły ból, sztywność stawów niejednokrotnie utrudniają lub uniemożliwiają prowadzenie aktywnego stylu życia (a nawet wykonywanie codziennych czynności). W związku z tym, że jest to choroba o podłożu zapalnym, jednym z celów leczenia jest złagodzenie procesów zapalnych. Badania pokazują, że może pomóc w tym czarnuszka, która wykazuje właściwości przeciwzapalne.

W jednym z badań wzięły udział kobiety w wieku 20-50 lat cierpiące na RZS o umiarkowanym nasileniu. Przez 2 miesiące podawano im 1 g ekstraktu z oleju z czarnuszki. Leczenie czarnuszką siewną doprowadziło do znacznego zmniejszenia wskaźnika stanu zapalnego (CRP), a także liczby obrzękniętych stawów. Na poziomie komórkowym w układzie odpornościowym zaszły zmiany polegające na przywróceniu równowagi w liczbie limfocytów T. Naukowcy dowiedli więc skuteczność stosowania oleju z czarnuszki w leczeniu RZS poprzez modulację limfocytów T. [7].

Nasiona i olej z czarnuszki na pasożyty

Do właściwości zdrowotnych czarnuszki zalicza się również działanie przeciwpasożytnicze. Znajduje ono potwierdzenie w wynikach badań naukowych.

Naukowcy zaobserwowali, że olejki eteryczne wchodzące w skład nasion czarnuszki wykazywały działanie przeciwtasiemcowe u dzieci chorujących na tasiemczycę. Ponadto olej z czarnuszki okazał się skuteczny w przypadku leczenia zakażenia przywrą Schistosoma mansoni, wpływając na poprawę funkcji wątroby i systemu immunologicznego zmienionych przez infekcję [9], [10].

Czarnuszka zwalcza wirusy

W czasach, gdy cały świat zmaga się z pandemią wirusa SARS-CoV-2 coraz więcej uwagi poświęca się właściwościom przeciwwirusowym różnych produktów. Jednym z tych, które można wykorzystać w profilaktyce i leczeniu chorób wirusowych, jest czarnuszka.

W 2013 r. przeprowadzono badania na ludziach chorujących na wirusowe zapalenie wątroby typu C – udowodniono, że podawanie oleju z czarnuszki 3 razy dziennie po 450 mg istotnie zmniejszyło miano wirusa HCV w organizmie i poprawiło niektóre parametry laboratoryjne takie jak: albumina, liczba krwinek czerwonych, liczba płytek krwi, poziom glukozy [8].

Właściwości przeciwwirusowe czarnuszki potwierdzają również badania przeprowadzone na zwierzętach zainfekowanych cytomegalowirusem. Po podaniu dootrzewnowo oleju z czarnuszki zainfekowanym myszom zaobserwowano wzrost poziomu alfa-interferonu, limfocytów pomocniczych T oraz liczby makrofagów. Po 10 dniach leczenia obecność wirusa była niewykrywalna w śledzionie i wątrobie, co odróżniało tę grupę od grupy kontrolnej z trwającą infekcją [9], [10].

Ponadto czarnuszka to jeden z produktów, na które warto zwrócić szczególną uwagę w czasie pandemii wirusa SARS-CoV-2. Z badań przeprowadzonych w kilku ośrodkach naukowych w Iraku i Pakistanie wynika, że nasiona i olej z czarnuszki mogą być stosowane jako skuteczny lek na COVID-19 wywołany koronawirusem SARS-CoV-2. W badaniach tych wzięło udział ponad 700 pacjentów z różnym stopniem zaawansowania choroby. Suplementacja nasionami czarnuszki w ilości 40-80 mg /kg masy ciała spowodowała skrócenie czasu potrzebnego do złagodzenia objawów o połowę. Czas potrzebny do usunięcia wirusa z organizmu skrócił się o ponad 30%. Natomiast śmiertelność w grupach suplementujących czarnuszkę zmniejszyła się pięciokrotnie [11], [12].

Przeczytaj również: nasiona i olej z czarnuszki a COVID-19.

Czarnuszka działa przeciwbakteryjnie

Badania pokazują, że czarnuszka pomaga nie tylko w przypadku infekcji wirusowych, ale i bakteryjnych. Naukowcy zaobserwowali, że związki w niej zawarte:

  • wykazują działanie przeciwbakteryjne wobec gronkowca złocistego oraz H.pylori [13],
  • hamują wzrost bakterii patogennych (w tym tych, które pojawiają się w jelitach),
  • działają synergistycznie z lekami (spektynomycyną, tobramycyną, erytromycyną, doksycykliną, chloramfenikolem, kwasem nalidyksowym, ampicyliną, linkomycyną) [14], [15]

Czarnuszka ma działanie przeciwgrzybiczne

Naukowcy dowiedli również, że czarnuszka oprócz działania przeciwbakteryjnego i przeciwwirusowego znajduje zastosowanie w przypadku infekcji grzybiczych.

Badania laboratoryjne wykazały, że wyciągi z nasion czarnuszki mają silne właściwości przeciwgrzybiczne. Hamowały rozwój grzybów z gatunku Epidermophyton floccosum i Microsporum canis. Skuteczność czarnuszki była porównywalna z antybiotykiem przeciwgrzybicznym (gryzeofulwiną).

Naukowcy zaobserwowali również, że wyciąg podawany myszom zainfekowanym Candida albicans hamował wzrost grzyba we wszystkich zarażonych organach [9], [16].

Właściwości antynowotworowe czarnuszki

Choroby nowotworowe są jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. Dlatego tak wiele uwagi poświęca się ich profilaktyce oraz leczeniu. Na przestrzeni lat dowiedziono, że niektóre produkty sprzyjają rozwojowi nowotworów, a inne wręcz przeciwnie – zapobiegają chorobie i wspomagają leczenie. Do drugiej grupy zalicza się czarnuszka.

Działania przeciwnowotworowego czarnuszki siewnej polega na:

  • hamowaniu syntezy kwasów nukleinowych,
  • wpływie na cykl komórkowy,
  • hamowaniu angiogenezy i metastazy,
  • immunostymulacji,
  • pobudzaniu czynności limfocytów oraz makrofagów,
  • stymulacji syntezy cytokin,
  • wywoływaniu apoptozy w komórkach nowotworowych,
  • działaniu przeciwutleniającym [17].

Zaobserwowano, że wyciągi oraz olejki eteryczne z nasion czarnuszki siewnej, wykazały cytotoksyczność przeciw guzowi puchlinowemu Ehrlicha, chłoniakowi puchlinowemu Daltona, mięsakowi, gruczolakorakowi trzustki, mięsakowi macicy i liniom komórek białaczkowych.

Ponadto odnotowano, że nasiona czarnuszki obniżały stres oksydacyjny, odpowiedź hiperproliferacyjną i kancerogenezę nerkową wywołaną u szczurów. Doustna suplementacja czarnuszką (50 i 100 mg nasion/kg masy ciała szczura) wywołała spadek peroksydacji lipidów, wzrost poziomu glutationu, enzymów przeciwutleniających oraz obniżenie częstości występowania guzów [18]. Inne badania wykazały skuteczność zawiązków zawartych w czarnuszce w walce z rakiem wątroby i okrężnicy [19].

Olej z czarnuszki na płodność

Biorąc pod uwagę, że coraz więcej osób zmaga się z zaburzeniami płodności, warto przytoczyć również wyniki badań na temat wpływu czarnuszki na jakość nasienia. W jednym z nich wzięli udział mężczyźni zmagający się z niepłodnością, którzy przez 2 miesiące stosowali 5 ml oleju z czarnuszki. Po zakończeniu badania porównano wyniki badań osób, które otrzymywały olej z czarnuszki oraz tych, które znalazły się w grupie kontrolnej. Okazało się, że czarnuszka poprawia liczbę i ruchliwość plemników oraz objętość i morfologię nasienia [20].

Kup olej z czarnuszki w naszym sklepie

Czarnuszka wzmacnia odporność

Odporność warto wzmacniać przez cały rok, a nie tylko w tzw. sezonie grypowym. Co zrobić, aby układ immunologiczny działał sprawniej? Warto włączyć do diety produkty bogate w składniki o działaniu immunomodelującym (m.in. antyoksydanty, kwasy omega-3). Jednym z nich jest również czarnuszka.

Podsumowując wcześniej przedstawione wyniki prac naukowych, można stwierdzić, że czarnuszka działa mobilizująco na układ odpornościowy. Pobudza działanie limfocytów, zmniejsza stan zapalny, a także łagodzi objawy alergii. Ponadto ma właściwości przeciwbakteryjne, antywirusowe, przeciwgrzybiczne, przeciwpasożytnicze, a nawet antynowotworowe.

Inne właściwości czarnuszki

Czarnuszka wykazuje szereg właściwości prozdrowotnych. Dlatego dodatek nasion, czy oleju wzbogaca nie tylko smak potraw. Sprawia, że są one bardzo zdrowe i pomagają w leczeniu licznych dolegliwości i chorób.

Oprócz wspomnianych wyżej właściwości warto zwrócić uwagę na to, że związki zawarte w czarnuszce:

  • wykazują działanie ochronne w stosunku do narządów wewnętrznych (wątroby, nerek);
  • zmniejszają ryzyko stresu oksydacyjnego, który predysponuje do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy, nowotworów;
  • chronią skórę przed szkodliwym wpływem promieniowania UV;

Olej z czarnuszki w kosmetyce

Olej z czarnuszki znajduje szerokie zastosowanie nie tylko, jeśli chodzi o przygotowywanie zdrowych potraw. Spotkasz go również w kosmetykach. A to dlatego, że:

  • nakładany bezpośrednio na skórę, pomaga zwiększyć jej elastyczność i pozbyć się drobnych zmarszczek;
  • ma właściwości antytrądzikowe (ze względu na to, że reguluje pracę gruczołów łojowych i działa przeciwzapalnie);
  • ma pozytywny wpływ na poziom nawilżenia skóry i włosów;

W drogeriach kupisz gotowe kosmetyki, które mają olej z czarnuszki w składzie. Możesz również przygotować je samodzielnie. Jest to bardzo proste – wystarczy, że dodasz niewielką ilość oleju do ulubionego kremu do twarzy lub odżywki do włosów.

Zastosowanie nasion i oleju z czarnuszki

Nasiona czarnuszki mają charakterystyczny smak, który określany jest przez niektóre osoby jako lekko ostry, korzenny. Dlatego dodawaj je do potraw z umiarem – mając na uwadze nie tylko ich smak, ale również fakt, że zarówno nasiona, jak i olej są wysokokaloryczne. Nie oznacza to jednak, że masz z nich zrezygnować, będąc na diecie odchudzającej. Wręcz przeciwnie! Biorąc pod uwagę wysoką wartość odżywczą obu produktów, warto dodawać je do:

  • sałatek warzywnych,
  • domowych past na bazie warzyw lub nasion roślin strączkowych,
  • serów twarogowych (dodając do nich nasiona lub olej z czarnuszki przygotujesz pyszny, a jednocześnie bardzo zdrowy domowy twarożek),
  • dressingów,
  • zup.

Smak i aromat czarnuszki dobrze komponuje się z innymi przyprawami – mowa tu przede wszystkim o kminku, słodkiej papryce i kolendrze. Jednak nie ograniczaj się tylko do takich połączeń. Eksperymentuj, aby w pełni wydobyć walory smakowe czarnuszki! Jednocześnie pamiętaj, że olej z niej pozyskiwany zachowuje najwięcej cennych składników, jeśli jest podawany na zimno.

Wysokiej jakości olej z czarnuszki nie jest łatwo dostępny. Jednak w naszej ofercie znajdziesz go bez problemu. Proponujemy Ci olej nierafinowany i niefiltrowany, tłoczony na zimno (w temperaturze poniżej 35℃) z najwyższej jakości nasion czarnuszki z polskich upraw. Dzięki temu ma on nie tylko niezwykłe walory smakowe, ale i wysoką wartość odżywczą. Jeśli zdecydujesz się na zakup oleju, pamiętaj o właściwym przechowywaniu. Butelkę z olejem trzymaj w ciemnym, chłodnym miejscu (w temperaturze poniżej 7℃). Najlepiej, jeśli spożyjesz go w ciągu 3 miesięcy po otwarciu.

Źródła

  1. Bamosa A., Kaatabi H, i wsp. Effect of Nigella sativa seeds on the glycemic control of patients with type 2 diabetes mellitus. Indian J Physiol Pharmacol 2010; 54(4):344-54.
  2. Ahmad Najmi, Mohammad Nasiruddin, i wsp.. Effect of Nigella sativa oil on various clinical and biochemical parameters of insulin resistance syndrome. Int J Diabetes Dev Ctries. 2008 Jan-Mar; 28(1): 11–14.
  1. Ibraheim ZZ. Effect of Nigella sativa seeds and total oil on some blood parameters in female volunteers. Saudi Pharmac J 2002; 10:54-9.
  2. Huseini HF, Amini M, i wsp. Blood pressure lowering effect of Nigella sativa L. seed oil in healthy volunteers: a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Phytother Res. 2013;27(12):1849-53.
  3. Boskabady MH, Javan H, i wsp. The possible prophylactic effect of Nigella sativa sed extract in asthmatic patients. Fund Clin Pharmacol 2007; 21:559-66.
  4. Nikakhlagh S, Rahim F, i wsp. Herbal treatment of allergic rhinitis: the use of Nigella sativa. Am J Otolaryngol. 2011 Sep-Oct;32(5):402-7. doi: 10.1016/j.amjoto.2010.07.019. Epub 2010 Oct 13.
  5. Kheirouri S, Hadi V, Alizadeh M. Immunomodulatory Effect of Nigella sativa Oil on T Lymphocytes in Patients with Rheumatoid Arthritis. Immunol Invest. 2016 May;45(4):271-83. doi: 10.3109/08820139.2016.1153649. Epub 2016 Apr 21.
  6. Barakat EM, El Wakeel LM, Hagag RS. Effects of Nigella sativa on outcome of hepatitis C in Egypt. World J Gastroenterol. 2013;19:2529–2536.
  7. Salem ML. Immunomodulatory and therapeutic properties of the Nigella sativa L. seed. International Immunopharmacology 2005; 5(13-14):1749-70.
  8. Khan MTH, Ather A. Lead Molecules from natural products: discovery and new trends. Advances in Phytomedicine II. Elsevier Science&Technology 2006.
  9. Shoaib Ashraf, Moneeb Ashraf, i wsp. “Honey and Nigella sativa against COVID-19 in Pakistan (HNS-COVID-PK): A multi-center placebo-controlled randomized clinical trial.” Pre-print study. Posted online November 30, 2020.
  10. Kadhim Ali Abbas Al-Haidari, TunjaiNamiq Faiq, OzdanAkram Ghareeb. Clinical Trial of Black Seeds Against COVID -19 in Kirkuk City/ Iraq. January 2021 Indian Journal of Forensic Medicine and Toxicology 15(3):3393-3399.
  11. Eyad M. Salem, Talay Yar, i wsp. Comparative Study of Nigella sativa and Triple Therapy in Eradication of Helicobacter pylori in Patients with Non-Ulcer Dyspepsia. Saudi J Gastroenterol. 2010 Jul; 16(3): 207–214.
  12. Salem ML. Immunomodulatory and therapeutic properties of the Nigella sativa L. seed. International Immunopharmacology 2005; 5(13-14):1749-70.
  13. Khan MA. Chemical composition and medicinal properties of Nigella sativa L. Inflammopharmacology 1999; 7(1):15-35.
  14. Aljabre S, Randhawa M, i wsp. Antidermatophyte activity of ether extract of Nigella sativa and its active principle, thymoquinone. J Ethnopharmacol 2005; 101:116-19.
  15. Vol. 55 No 1 2009. Nigella sativa L. – związki czynne, aktywność biologiczna. DOROTA MAŃKOWSKA, WIESŁAWA BYLKA*. Katedra i Zakład Farmakognozji.
  16. Khan N, Sultana S. Inhibition of two stage renal carcinogenesis, oxidative damage and hyperproliferative response by Nigella sativa. Eur J Cancer Prev 2005; 14(2):159-68.
  17. Norwood AA, Tan M, May M, Tucci M, Benghuzzi H. Comparison of potential chemotherapeutic agents, 5-fluoruracil, green tea, and thymoquinone on colon cancer cells. Biomed Sci Instrum 2006; 42:350-56.
  18. M. Kolahdooz, S. Nasri, i wsp. Effects of Nigella sativa L. seed oil on abnormal semen quality in infertile men: A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial, Phytomedicine, 2014, 21(6):901-905.
  19. Adamska A., Ochocka RJ. Nigella sativa źródłem związków bioaktywnych.Post Fitoter 2016; 17(2): 97-105.